Veel voorkomend vraagstuk in ons advieswerk is het wel of niet hergebruiken van regenwater als vervanger van drinkwater. Deze blog beschrijft onze ervaringen met het afkoppelen en hergebruiken van regenwater.

Voordenken

In het inspiratiecentrum in Plushuis nr. 1 in Ede is direct in het ontwerp rekening gehouden met het hergebruik van regenwater in de WC’s en wasmachine. Daar wordt sinds 2012 regenwater opgevangen in een tank van ca. 6000 liter in de voortuin. Het vraagt enig voordenken, maar dat is ons werk. Met een pompje in de kelder wordt het water via filters naar de WC’s en koudwateraansluiting van de wasmachine verpompt. De wasmachine is een speciale machine die geschikt is voor allerlei soorten water. Deze werd in 2008 aangeschaft om hotfill te kunnen werken op warm water uit de zonneboiler. In het Plushuis is deze wasmachine voor het warme water aangesloten op de zonneboiler (300 l.). Het koude spoelwater komt uit de regentank.

Voorbehandeling

Het regenwater komt van het hoofddak (zadeldak op 30º dakhelling op N/Z) via bladfilters in de staande HWA’s. Het regenwater van het platte dak van de garage wordt niet opgevangen, dat gaat rechtstreeks de vijvers in. Ook als de tank vol is, stort het overtollige regenwater over in de vijvers. Van daaruit kan het over de vijverrand infiltreren in de zandbodem. Er zijn dus verder geen dure infiltratievoorzieningen nodig.

Na de bladfilters komt het regenwater eerst in een voorbezinktank. Dat is niets anders dan een PVC buis van 60 cm doorsnede en 1 m. diepte, waar materiaal kan voorbezinken (zand, en zwaarder organisch materiaal). Daarna stort het over in de hoofdtank. Daar hangt een zuigkorf aan een drijvende bol, zodat je altijd max. van een eventuele drijflaag weg blijft (maar die komt in de praktijk nooit voor) en van een eventuele bezinklaag. Via de zuigkorf wordt het drinkwater door een pompje dat in de kelder staat opgepompt naar de WC's en wasmachine.

Destijds heeft Gerrit Box van Kilian Water in Wageningen ons van de nodige adviezen en spullen (regentank, zandvang) voorzien 3).

Pompje, break tank en leidingwerk naar WC’s, wasmachine en tuin

En wat als de tank leeg is?

Het is wettelijk zo geregeld dat je nooit een drinkwaterleiding rechtstreeks op een regenwatersysteem mag aansluiten. Je wil simpelweg niet dat jouw buren koffiezetten met jouw regenwater. Daarom zit er altijd een zogenaamde “break tank” tussen. Als het regenwater op is, loopt drinkwater in deze tank, van waaruit het opgepompt kan worden. Je staat dus nooit "droog" met je huis.

Hoe bevalt dat?

Al die jaren is de witte was steeds wit uit de machine gekomen. Regenwater is superzacht waardoor je maar heel weinig wasmiddel nodig hebt. Eens in de zoveel maanden laten we de wasmachine op 90ºC draaien, dat is sowieso voorschrift bij elke wasmachine, om een eventuele biofilm te verwijderen. Na 17 jaar bleek de machine nog steeds vrij van aanslag.

Na maar liefst 11.659 draaiuren is de Miele Allwater W3841 hoftil wasmachine eind 2024 (na 17 jaar trouwe dienst, met alleen een keer een reparatie van de schokdempers) vervangen door een Miele WWV980 WPS Passion.

Miele hanteert zelf een minimale gebruiksduur van 10.000 draaiuren.

Omdat regenwater geen kalk bevat ontstaat er geen kalkaanslag in de WC.

1x per jaar hangen we een dompelpompje in de voorbezinktank om het bezinksel in de tuin te pompen. Dat is echt wel nodig: deze drab wil je niet in je hoofdtank hebben.

Qua onderhoud is er een keer een condensator vervangen in de pomp (€ 7,-).

Hoeveel drinkwater wordt bespaard?

Het waterverbruik van het gezin van 5 personen was in hun vorige huis ca. 100 m3/jaar. Dat was al niet veel als je bedenkt dat een persoon in Nederland gemiddeld 125 l/ drinkwater per dag verbruikt. Dat zou dus in een "normaal" gezin 5 x 365 x 125 l = 228 m3 per jaar zijn. Dat is in het nieuwe Plushuis teruggebracht naar ca. 26 m3 per gemiddeld jaar qua droogte.
In 12 jaar tijd is dus ca. 12 x 200 = 2400 m3 drinkwater bespaard ten opzichte van een doorsnee gezin.

Voor het sproeien van de tuin geldt: Als planten zichzelf niet kunnen redden bij droogte, horen deze ook niet in een ecologische tuin thuis.

Kan dat uit?

Dit kan op 2 manieren uitgelegd worden:

Wat is de economische winst? Ofwel wat zijn de Terugverdientijden?

Wij willen juist af van die ellendige TerugVerdienTijden (TVT’s), we praten liever over de TCO’s van een investering, de Total Cost of Ownership. Maar vooruit dan:

De investering:

- Betonnen tank: € 800,-

- Kraan voor plaatsen tank: € 200,-

- Apart leidingwerk nieuwbouw: € 500

- Pomp, regeling en filters: € 1400 (KSB)

Totale investering: €2900,-

Besparing: Inclusief vaste lasten kost een m3 drinkwater ongeveer € 3,55 per kubieke meter. (Vitens 2024: voor 27 m3: € 96,-). Dus bij een besparing van 70 m3/jr is dat € 250,-/jr

Dan heb je dus in ca. 12 jaar de investering terugverdiend, vanaf dit jaar gaat deze installatie geld als water verdienen!

De groene kikkers voelen zich goed thuis in het regenwater in de vijver.

Wat is de ecologische winst?

Ook hier weer verschillende manieren van benaderen van dit vraagstuk: In de nauwe definitie kijk je puur naar de materialen (en dus CO2) die het kost om een tank, pompje en leidingwerk te maken, te installeren en te onderhouden.

Je kunt je serieus afvragen of het materiaalgebruik opweegt tegen het verminderde drinkwaterverbruik. Op de Veluwe is de winning en productie een kwestie van een paar stevige pompen, een bron en wat beluchting. In deze situatie kun je redeneren dat als je regenwater afkoppelt van het riool (is sowieso verplicht bij nieuwbouw!) en je laat het infiltreren in de bodem, dat Vitens dan datzelfde water voor jou weer kan oppompen. Vitens kan dat vele male efficiënter doen, dan ieder huishouden voor zich. Echter wordt dit water in dit voorbeeld onttrokken uit de voor verdroging meest kwetsbare Nature 2000 gebieden zoals De Veluwe.

In grote delen van Nederland kost de productie significant meer geld, technieken en energie (Maaswater dat verpompt wordt vanuit Brabant naar de duinen, opslagbekkens in De Biesbosch, verdunnen wegens te hoge nitraatgehaltes op de zandgronden, extra zuiveringsstappen, etc.).

Maar zo’n tank in de tuin met pomp komt daar ook niet zonder de nodige CO2 uitstoot! Het is lastig bepalen hoeveel embodied energy deze installatie heeft. Zo’n pompje is natuurlijk een drama qua gebruik van RVS, nikkel, messing, koper, brons en wat er al niet meer bij nodig is.

Ook libelles doen het goed in het afgekoppelde regenwater in de vijvers.

Een kunststof tank scoort een stuk gunstiger qua ecologische voetafdruk dan de hier gebruikte betonnen tank. En tegenwoordig zijn er hele mooie kunststofzakken die je in de kruipruimte van een bestaande woning kunt leggen. Die hebben een nog lagere voetafdruk. (Wij zijn zelf overigens geen fan van kruipruimtes, maar dat is meer een energetisch verhaal, zie andere blogs op deze website).

Als je wat breder kijkt, neem je ook de positieve invloed mee op het minder optreden van verdroging (zo heet het in de natuur) of droogteschade (zo heet het in de landbouw). Zelf denk ik dat de droge jaren van 2018 en 2020 wel duidelijk maken dat het ook in het waterbeheer echt anders moet. Hergebruik van regenwater zou daar m.i. een goede rol in kunnen spelen.

Wat kost de winning, productie en transport van drinkwater door een VEWIN drinkwaterbedrijf aan energie? Daarover heeft Stichting Rioned in 2012 een mooi onderzoek gepubliceerd: “Water en energie. Feiten over energieverbruik in het stedelijk waterbeheer”1 Hierin staat: “Drinkwaterproductie en -transport vergen ca. 40% van de energie in de waterketen. Het besparen van drinkwater is dus zeer doeltreffend vergeleken met bijvoorbeeld afkoppelen van verhard oppervlak, wat lang niet altijd tot energiebesparing leidt. Het gebruik van hemelwater en hergebruik van douchewater als toiletspoelwater zijn uit energie-oogpunt interessant. Het binnenshuis oppompen van gebufferd hemel- of douchewater kost veel minder energie dan de productie en distributie van drinkwater. Overigens gaat bij hergebruik van hemelwater evenveel afvalwater naar de rwzi.” einde citaat.

In deze publicatie worden energieverbruiken in de waterketen vergeleken op basis van Wpp: Watt primaire energie per persoon 2) het gebruik van drinkwater kost ca. 8,5 Wpp per jaar. Dat is dus ca. 8,5 x 31,5 MJ = 268 MJ. Dit komt overeen met ca. 75 kWh/jr. Dit is voor het verbruik van een gemiddelde Nederlander van 125 l/d = 45 m3/jr. Nu bespaart Plushuis #1 ca. 70 m3/jaar, dat is dus ca. 114 kWh/jaar minder energieverbruik door Vitens. Uiteraard gebruikt het eigen pompje ook energie, maar dit is stukken minder.

Kun je niet gewoon water uit de bodem oppompen?

Je kunt met een bron van 10 – 30 m. diep prima grondwater oppompen. Je bespaart je dan in ieder geval de (ecologische) kosten van een tank, een pomp blijft nog steeds nodig. In sommige gebieden zul je het ijzer willen verwijderen of kalk voordat je het als drinkwater kunt gebruiken. Daar komen dan weer een installatie en zouten aan te pas.

De droogte van 2018 en 2020 drukken ons wel keihard met de neus op de feiten: Natuur, landbouw maar ook woonhuizen (paalrot, inklinken) leiden terdege schade als we het grondwater massaal verbruiken. Het voordeel van een tank is dat je gaat meebewegen met de voorraad in de tank: In 2018 zijn tijdens de droogte alleen de jonge bomen van Plushuis #1 in leven gehouden met drinkwater, de rest van de tuin had pech. Had je een eigen bron gehad, dan was je waarschijnlijk veel ruimhartiger gaan sproeien, waardoor de grondwatervoorraad verder zou slinken. Ook in de landbouw zie je zo'n aanzuigende werking.

In perspectief

Als je puur afgaat op het energieverbruik dat gemoeid gaat met drinkwaterproductie en verbruik dan valt het volkomen in het niet ten opzichte van verwarming van je huis,

Maar een Plushuis is veel meer dan dat het alleen op energetisch gebied in de plus wil zijn. We kijken ook heel goed naar materiaalgebruik (biobased bouwen!!) en andere ecologische aspecten, zoals dus de grondwaterstand.

Gods water over gods akker

Voor nieuwbouw is infiltratie van regenwater op eigen terrein (terecht!) verplicht. Aannemers nemen daarvoor in hun aanbod voor de bouw of verbouw standaard dure infiltratiekratten op. Het kost veel graafwerk en arbeid om die kratten in te graven.

Hier grijpt ons gezond boerenverstand in: Op zandgronden infiltreert water extreem snel in de bodem. Voor infiltreren onder maaiveld kun je eenvoudigweg drainageslangen gebruiken, zoals boeren die toepassen om hun land te draineren. Die kun je dus ook heel goed de andere kant op gebruiken om te infiltreren. Het graven van een een sleuf met een paar meter drainageslang (eigenlijk dus infiltratieslang) is voldoende. Zorg er wel voor dat je een bladvanger plaatst, om verstopping te voorkomen.

Bij hoosbuien is berging van veel water in korte tijd van belang. Dan kan infiltratie via slangen tekort schieten. Ook in klei en veenbodems gaat infiltratie een stuk langzamer.
Wij adviseren daarom altijd om water zichtbaar te houden in de tuin en regenwater gewoon vanaf maaiveld te laten infiltreren via een vijver. Een vijver als afkoppelbuffer geeft bovendien als aangename bijvangst echt veel biodiversiteit. En het werkt perfect als weerstation: Vijver leeg? Extreme droogte! Schuimkoppen? Storm!

Hergebruik grijs en zwart water? Help niet je flora en fauna om zeep!

Systemen voor het hergebruiken van regenwater worden vaak ten onrechte grijswater-systemen genoemd. Grijs water is dat water dat uit de keukengootsteen, de wastafel en douche komt (dus met vooral zeep). Dan heb je ook nog zwart water: dat is het afvalwater uit de WC, met vooral organische stof, stikstof en fosfaat. Als je dat grijze en zwarte water wil gaan hergebruiken moet je wat meer uit de kast trekken. Dan kom je uit bij helofytenfilters e.d.

Op twitter vroegen mensen aan mij of het kwaad kan dat ze hun afwaswater in hun tuin gooien. Zelfs iemand die met emmers de badkuip met zeepwater naar de tuin brengt.
Ik ben zelf erg huiverig voor zeep in de tuin, ook al is die dan ecologisch gemaakt en biologisch afbreekbaar. De oppervlakteactieve stoffen in zeep helpen letterlijk je waterleven in je vijvers om zeep. De schrijvertjes en schaatsenrijders kunnen alleen op het water blijven drijven dankzij de oppervlaktespanning.
Dus voor mij is deze oplossing niet aan de orde. Ik denk dat je veel meer bodemleven in je tuin een slechte dienst bezorgt met die zepen.

Nabrander: Ga nu eens gewoon aan de slag!!

Toen Nicolaas voor subsidie aanklopte voor de aanleg van zijn installatie voor regenwaterhergebruik was de korte en heldere reactie van drinkwaterbedrijf Vitens: ”Meneer, we hebben genoeg drinkwater op de Veluwe, dit gaan we natuurlijk niet subsidiëren”.
En het waterschap Vallei en Eem (Nu Vallei en Veluwe) reageerde in gelijke termen: “Afkoppelen en hergebruik van regenwater heeft niet onze prioriteit.”

Hoe anders is dat nu in 2024 nu ook bij bestuurders en beleidsmakers duidelijk wordt dat er toch enige “urgentie” gevoeld wordt.
Met gemengde gevoelens zie ik hoe er allerlei thematafels en taks forces worden opgetuigd om hergebruik van regenwater en vermindering van drinkwatergebruik te stimuleren. Zo was het thema van de zevende Klimaattop Vallei & Veluwe nota bene “Pak de handschoen op!”.
Op deze Klimaattop was een workshop “Drinkwaterbesparing: Bouwtafel Waterzuinige wijken”. Gemeente Ede en Vitens nemen u mee: Hoe ver is de Bouwtafel waterzuinige wijken met in kaart brengen van praktijkrijpe maatregelen, financieringsmogelijkheden en doorvertaling naar concrete nieuwbouwopgaven? Wie zijn betrokken?”

Wat ons betreft stoppen we met nog meer praten, in kaart brengen en doorvertalen (kuch). Zelf geloven we vooral in het #gewoongaandoen. Door regenwater gewoon af te koppelen en toe te gaan passen in WC en wasmachine en dat in onze inspiratietours aan onze klanten te laten zien gaan anderen dit ook als vanzelf doen. En dat daarvoor nu wél subsidies zijn geeft maar weer eens aan dat we bij Plushuis soms net iets verder vooruitdenken 😀.

Dus wat is nou het advies?

Afkoppelen van regenwater naar je tuin is een regelrechte no-brainer. Meteen doen dus!
Voor hergebruik van regenwater in je huis is ons advies: Overweeg het, het is jouw eenvoudige persoonlijke bijdrage aan het verminderen van uitputting van onze drinkwaterbronnen en aan klimaatadaptatie.

Zeker bij nieuwbouw is een extra waterleiding naar WC en wasmachine snel gelegd.Je kunt dan altijd later nog een regentank aanleggen. Bij renovatie is aanleg van een extra waterleiding soms wat lastiger, maar is ook dan niet onmogelijk.

In het Hennephuis dat mede met onze adviezen in 2015 in Ede werd gebouwd wordt regenwater ook gebruikt in de vaatwasser.

Voetnoten:
1) Publicatie over energieverbruiken in de waterketen door Stichting RIONED: http://www.verenigingvpb.nl/_images/ck_files/RIONED_Water_en_Energie_lr.pdf

2) Energieverbruiken in de waterketen worden vergeleken op basis van Wpp: Watt primaire energie per persoon.

Het energieverbruik uitgedrukt in Wpp is het gemiddelde, continue verbruik van één persoon om (een bepaald onderdeel in) de waterketen te realiseren (aanleg), in stand te houden (onderhoud) of te laten functioneren (gebruik). Een Watt primaire energie per persoon (1 Wpp) is als volgt om te rekenen naar Megajoule per jaar:

1 Wpp is 1 Joule per seconde per persoon.

Als 1 persoon een heel jaar 1 Wpp gebruikt is dat: 365 dagen x 24 uur x 3600 seconden x 1 J = 31,5 MJ/jaar .

Wpp geeft dus aan hoeveel primaire energie een persoon gemiddeld per seconde gebruikt. Omdat we daarbij rekening houden met circa 70% energieverlies voor elektriciteitsproductie is 1 Watt uit het stopcontact gelijk aan 3,3 Wpp.

1 Wpp = 31,5 Megajoules/jaar Qua energie-inhoud staat 1 kilowattuur (kWh) elektriciteit gelijk aan 3,6 Megajoules (MJ).

3) Juni 2020 stond Gerrit Box van Kilian Water met waterbespaartips in een artikel in het AD. ad.nl/voorkom-een-droge-tuin-zo-maak-je-optimaal-gebruik-van-regenwater